Eğitim konusunun iç denetim mesleğinde önemli bir yer tuttuğunu söylemek gerekiyor. İç denetçilerin, özellikle de CIA sertifikasına sahip iç denetçilerin eğitimi bir yaşam felsefesi olarak görmeleri ve kendilerini sürekli geliştirmeleri şart koşuluyor. Mesleğe yeni başlayan bir iç denetçi de olsanız, meslekte emekliliğe yaklaşmış tecrübeli bir meslek adamı da olsanız farklı eğitim ihtiyaçları ile karşı karşıyasınız. Son zamanlarda bana sıklıkla sorulan bazı sorulara bu yazı ile cevap vermeye çalışacağım. Bunlardan en önemli ve diğerlerini de kapsayan iki soru şunlar:
Öncelikle ilk soruya yanıt vermeye çalışalım. Bir iç denetçinin mesleğe başladığında, dört ayrı alanda eğitim ihtiyacı içinde olacağını söylemek mümkündür.
- 1) İşletme ve Yönetim
- 2) İç Denetim
- 3) İletişim ve Problem Çözme
- 4) Sertifikasyon
Sanılanın aksine, sadece iç denetim ile ilgili teknik alanlarda (2 numara) eğitim almak iyi ve yetkin bir iç denetçi olmak için yeterli değildir. Diğer alanlardaki bilgi ve beceri düzeyinin de sürekli artırılması gerekmektedir. Aşağıda vereceğimiz konu başlıkları, kamu veya özel her sektördeki tüm iç denetçilerin bilgi sahibi olmaları gereken ortak alanları işaret etmektedir. Elbette sektöre özgü bazı eğitimlerin ilave edilmesi mümkündür. Kişi içinde bulunduğu sektöre göre, edinmesi gereken yetkinlikleri kendisi belirlemelidir. Örneğin, bir sanayi kuruluşunda görev yapan bir iç denetçinin, maliyet muhasebesi, kalite yönetimi ve yöneylem araştırması gibi alanlarda bilgi sahibi olması gerekecektir. Benzer şekilde geniş bir bayi ağı olan dağıtım şirketinde görev yapan bir iç denetçinin operasyon yönetimi ve dağıtım modelleri alanlarında bilgi edinmesi kendisine fayda sağlayacaktır.
Bu alanlara genel olarak bakarsak,
1) İşletme ve Yönetim Alanında:
- yönetim ve organizasyon
- örgüt teorisi
- örgütsel davranış
- muhasebe ve finansal raporlama
- mali analiz
- finans
- pazarlama
- finansal yönetim
konularında eğitim alınmasını tavsiye ediyorum. Elbette ki üniversite eğitimi sırasında veya yüksek lisans çalışmaları esnasında bu dersleri almış olanlar açısından, bu eğitimlerin tekrar alınması gerekli değildir. Ancak hayatı boyunca muhasebe kaydı görmemiş, mali tablo, yatırım analizi, bütçe veya örgüt yapıları ile ilgili bilgi sahibi olmamış kişilerin, özellikle mali denetimlerde ciddi olarak zorlanacağını söylemek kehanet değildir.
2) İç Denetim Alanında:
· Uluslararası İç Denetim Standartları
· Risk odaklı iç denetim metodolojisi
· Risk yönetimi
· Süreç analiz ve dokümantasyonu
· Risk odaklı denetim planlaması
· Risk odaklı iç denetim araç ve teknikleri
· Etkin rapor yazımı
· Denetim birimi yönetimi
· Kontrol öz değerlendirmesi
· İç kontrol ve iç kontrol modelleri
· Denetimde örnekleme yöntemleri
· Operasyonel denetim
konularında eğitim alınmasını önermekteyiz. Bunlara ek olarak Bilgi Teknolojilerinin tüm iş süreçlerinde yer aldığı ve artık teknoloji ağırlıklı denetim dönemine geçilmek üzere olduğu düşünüldüğünde iç denetçilerin bu alanda da bazı eğitimler almaları gerektiğini düşünüyorum. Elbette çok derin ve kapsamlı olmamakla birlikte, aşağıda belirtilen alanlarda genel bilgi sahibi olunması iç denetçiler için faydalıdır. “İç Denetçiler için BT” başlıklı ve aşağıdaki tüm konulara genel olarak değinecek bir eğitim yeterli olacaktır:
· Bilgisayar destekli denetim teknikleri
· Uzaktan denetim (ACL)
· Bilgi teknolojilerine giriş
· Genel ve uygulama kontrolleri
· COBİT Metodolojisi
· BT denetim teknikleri
Bilgi teknolojisi denetimlerinde uzmanlaşacak olan ve BT Denetçisi olarak görev yapacak olanların diğer iç denetçilerden farklı olarak bu alanlarda çok daha detaylı eğitimler almaları gerekmektedir. Buna karşılık, BT Denetçilerinin yukarıda 1 numaralı İşletme ve Yönetim Alanındaki eğitimleri almaları gerekmez.
3) İletişim ve Problem Çözme Alanında:
· Analitik ve yaratıcı problem çözme teknikleri
· Çatışma yönetimi
· Sunum yapma becerileri
· Mülakat ve toplantı teknikleri
· Motivasyon ve performans yönetimi
· Temel iletişim becerileri
konularında eğitim alınmasını öneriyorum. Bu alanlarda alınacak eğitimler ile teorik ve mesleki bilgiyi, beşeri bilgi ve beceriler ile desteklemek mümkün olacaktır. İç denetçilik mesleğinin diğer mesleklerden en önemli farkı son derece gelişmiş iletişim startejilerine ihtiyaç duyulmasıdır. Bir iç denetçi, denetim hizmetlerinin her aşamasında son derece iyi bir iletişimci olmalıdır. Denetim planlama çalışmalarından, açılış toplantısına, ön araştırmadan, raporlamaya kadar hemen her alanda iletişim becerileri büyük önem taşımaktadır. Genellikle de iç denetçilerin eğitimlerinde ihmal ettikleri nokta burası olmaktadır. Oysa mesleği gerektiği gibi icra edebilmek için, bu becerilerin de en az teknik mesleki bilgi kadar önem taşıdığı gözden kaçırılmamalıdır.
4) Sertifikasyon
Bu alanda alınacak eğitimler genellikle profesyonel mesleki sertifika programlarına yönelik eğitimleri kapsamaktadır. İç denetçiler için uygun başlıca sertifika programları aşağıda listelenmiştir:
· CIA
· CFSA
· CGAP
· CISA
· SMMM
· CCSA
Bu programlar IIA, ISACA ve TÜRMOB tarafından düzenlenmektedir. Bu sertifkasyonlar ile ilgili eğitim imkanları ve eğitimlerin içerikleri ile ilgili detaylı bilgiye bu kuruluşların web sitelerinden ulaşmak mümkündür.
Elbette bu eğitimlerin tamamını kısa sürede almak mümkün olmaz. Bu eğitimler, iç denetçinin mesleğinin ilk 5 yılında uygun bir program dahilinde alınmaya çalışılmalıdır. Eğitimlerin bir kısmı lisansüstü çalışmalar, bir kısmı sertifikasyona yönelik çalışmalar veya ayrı eğitim programlarına katılmak suretiyle alınabilir. Tek bir merkezden eğitim alma zorunluluğu olmadığı gibi, bir eğitim programına katılma zorunluluğu da yoktur. İç denetçi; kitap, web sitesi, dergi, mesleki yayın, meslektaşlar ve diğer kaynaklardan faydalanmak suretiyle kendi kendisini de yetiştirebilir. Ancak bir uzmandan veya eğitimenden eğitim almanın en önemli avantajı interaktif bir tecrübe olması ve çok daha fazla pratik uygulama yapma imkanı elde edilmesidir.
Yazının ikinci bölümünde, “Bir iç denetim birimi, bünyesindeki denetçileri eğitmek için, belirli bir bütçe doğrultusunda kendisine nasıl bir eğitim stratejisi belirlemeli?” sorusuna cevap arayacağız. Yani farklı özellikteki ve imkanlardaki iç denetim birimlerine farklı eğitim çözümleri geliştirmeye çalışacağız.