Son birkaç senedir stratejik yönetim ile diğer yönetim sistemlerinin (iç kontrol, süreç yönetimi, risk yönetimi gibi) entegrasyonu üzerine çalışmalar yapıyorum. Dolayısıyla işin “strateji” tarafında da detaylı çalışmalar yürütüyor, okumalar yapıyorum. Gördüğüm şu; pek çok organizasyonun “strateji”, “stratejik yönetim” veya “stratejik planlama” ile ilgili net fikri yok. Bu kavramları birbirlerinin yerine kullanıyorlar.

Pek çoğunda gerçek manada “strateji” yok. Yine pek çoğunda “stratejik plan” veya “stratejik yönetim yok”. Bir kısmında ise doğru geliştirilmiş “stratejiler” olmamakla birlikte stratejik plan veya stratejik yönetim var. Yani işin öz değil şekil tarafı! Strateji konusunda kafalar karışık gözüküyor.

Hatta pek çok organizasyonun misyon ve vizyon ile değerleri konusunda dahi net bir fikri yok. Bunlar büyük ihtimalle gereksiz, ancak moda olduğu için yapılan çalışmalar olarak görüyorlar. Oysa bunlar şirketin gelecekte nasıl varolacağını açıklayan, temel noktalar.

Bir kısım organizasyon ise, “bizim stratejilerimiz çok iyi şekilde tanımlı; işte Balanced Scorecard ımız, işte Hoshin Kanri matrisimiz diyor. Sayfalar dolusu stratejik planlar çıkartıp gösteriyorlar. Öyle ki, bu planlara bakarak ana stratejiyi anlamak dahi mümkün olmuyor. Organizasyonda bunları hazırlayan küçük bir ekip detayları biliyor, diğer herkes buna yabancı kalıyor.

Peki strateji gerçekten bu mu? Bunlar stratejinin kendisi mi?

Ben ülkemizde ve dünyada stratejinin çok yanlış anlaşıldığını düşünüyorum. Strateji olayı sıklıkla temeli hedeflerle yönetim olan stratejik araçlar ile karıştırılıyor. Amaç, hedef, KPI belirlemek, bunları sorumlulara atamak ve takip etmek stratejik yönetim sanılıyor.

Esasen stratejik planlama, gelecekte vizyona ulaşmak için bugün misyondan yola çıkarak, amaç, hedef ve göstergeler belirlemek, bunlara yönelik stratejileri tanımlamak, stratejileri hayata geçirecek olan proje ve faaliyetleri formüle etmek demek. stratejik yönetim ise, stratejik planlamayı da içine alacak şekilde, plan oluşturulduktan sonra izlemek, değerlendirmek, planın ilerlemesini kontrol altına almak, gerekli aksiyonları almak ve planları gerektiğinde revize etmek anlamına geliyor. Yani biraz daha geniş bir kavram.

Hem stratejik planlamada, hem stratejik yönetimde, teorik olarak strateji geliştirme diye bir bölüm var. Öte yandan, bana göre en az özen gösterilen, en çok zorlanılan, belki de en çok operasyonel konular ile karıştırılan bölüm de bu.

Bana göre, Ana Strateji ve Hedef Stratejisi diye iki ayrı kavramdan bahsetmek gerek. Ana strateji, amaç ve hedeflereden önce belirlenen, amaç ve hedefleri tanımlamaya yardımcı olan ana yönlere işaret ederken, hedef stratejileri ise amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesi için belirlenmesi gereken yollar anlamına geliyor. Yani yön-yol ayrımı belirleyici.

Ana stratejinin, sistemi ve araçları çalıştırmaktan çok, beyni çalıştırmak olduğuna inanıyorum.

Ana stratejinin beynin sağ tarafını da en az sol tarafı kadar etkin kullanabilen, stratejik düşünebilen, inovatif becerileri olan insanlar ile alakalı olduğuna inanıyorum. Elbette çerçeve, model, araç, matris ve diğer faydalı tool ları önemsiz görmüyorum, ancak bunlar bence hedef stratejileri alakalı konular. Ana strateji başka bir şey. Ana  strateji deyince akla önce “doğru anlaşılmış ve doğru belirlenmiş temel strateji” veya Richard Rumelt’in dediği gibi “iyi strateji” gelmeli. Ana strateji belirli bir vizyona yönelik, amaç ve hedeflere zemin olacak olan ana yön olarak görülmeli. Bu şekilde bakıldığında ana strateji; farklı düşünce, yöntem, politika, yollar bütünü olarak görüldüğünde, amaç ve hedefin kendisinden ve izlenmesinden, bunlara yönelik alt stratejilerin ve taktiklerin belirlenmesinden daha farklı bir şeylere işaret ediyor.

Bana göre gerçek anlamda strateji dediğimizde “ana strateji” akla gelmeli. Örneğin Tesla, pek çok farklı hedef/alt iş stratejisi olmasına rağmen, geleceği temel stratejisinin ekseninde şekillendiriyor. Bugün Tesla gerçekten de mobilite nin kitabını yeniden yazıyor. Elon Musk, ortaya koyduğu vizyon ile, geleneksel rekabet kalıplarının içine girmeden, ana stratejisini “geleceğin ulaşım araçlarını üreterek, bunu en erken, en hızlı ve en düşük maliyetle pazara sunmak olarak tanımlıyor. Araba, kamyon, yer altı tüpleri, vb. ürünler ise işin alt strateji tarafı ile alakalı. Yani ana strateji olarak ben arabaları elektrikli yapayım demiyor, bu hedef bazlı alt stratejisi. Ana stratejisi ekseninde, alt amaçlardan bir tanesini elektirkli otonom araçlar olarak tanımlamış. Hedef olarak ise, belirlediği sayıda elektrikli otomobil üretme ve satma hedefi var. Hedefe yönelik alt stratejiler ise, teknoloji, batarya, kullanım, yazılım ve entegrasyon gibi konularda belirleniyor ve faaliyet/projeler ile uygulamaya geçiyor.

Strateji fırsatların yakalanmasını veya risklerin önlenmesini, önemi sorunların çözümünü içeren, uygulamalı bir konu. Havada asılı kalan, soyut bir kavram değil. Strateji kelimesini iş dünyası çok havalı bir terim olarak, “daha soyut” bir çerçevede görüyor ancak bence strateji kora kor uygulamayı da içeriyor. Bir fırsatı yakalayacak veya bir problemi bertaraf edecek yol ve yöntemleri bulacak, bunları uygulayacak politika ve araçları kullanacak ve istediğiniz amaç ve hedeflere ulaşacaksınız. Bu nedenle sadece amaç ve hedef belirlemek ve KPI’lar ile bunu takip etmek, stratejinin ancak küçük bir yüzdesi olabilir.

İyi bir strateji kötü de sonuçlanmış olsa, iyi bir stratejidir. Sorun ya risk yönetiminde, ya da yönetim/icra/uygulama becerisindedir. Ama işte o iyi stratejiyi üretmek çok önemlidir.

Bu gözle bakarsak strateji;

• Strateji bir planlama işi değil, bir geleceği inşaa etme işidir. Geleceği şekillendirme işidir.
• Strateji değişime uyum sağlamak değil, değişime yön verme işidir.
• Strateji kızıl okyanuslarda rekabet etmek değil, mavi okyanuslar bulmak ve rekabetten çıkmak işidir.
• Strateji performansı izlemek, artırmak veya yarışta üst sırada olmak değil, kolaylıkla kazanacağın alanı ve yarışı tanımlamak ve orada kazanmaktır.
• Strateji, hedeflenen bir gelecek için, o geleceği şekillendirecek şekilde, fırsat ve riskleri yakalama, bunları avantaj sağlayacak şekilde yönetebilmek için imkan, kaynak ve varlıkları seferber etme işidir.

Bana göre strateji; yaptığını daha iyi yapma, daha çok yapma, daha kaliteli yapma işi değildir. Bu olsa olsa operasyonel bir konudur. Aynı sektörde yer alan tüm ürün ve hizmetlerin benzer seviyede kaliteyi sağladığı, emtialaştığı, birbirlerine benzediği, benzer satış sonrası koşullar sunduğu bir ortamda, strateji fiyat rekabeti hiç değildir. Operasyon veya fiyatla alakalı karar ve uygulamalar strateji değildir.

Bu anlaşılması, kabullenilmesi zor bir konu. İtirazlar gelebilir, ancak ben stratejinin ülkemizde yanlış yorumlandığını düşünüyorum.

Peki doğru strateji nasıl geliştirilir?

Önce doğru insan bulacağız ya da yetiştireceğiz. Geleceği yorumlayabilecek bilgiye sahip, yaratıcı düşünebilen, analitik problem çözme becerilerine sahip, statükodan hoşlanmayan, özgünlük ve yeniliğe açık, ancak işin uygulama esasları ve koşullarından da kopuk olmayan, gelecek ile gerçekleri harmanlayabilen, risk ve fırsatları tanımlayabilen bireylere ihtiyacımız var. Bu tarz bireylere sahip olabilmek ise örgütün kültürü, yönetim felsefesi ve tarzı ve insan kaynakları uygulamaları ile alakalıdır. Yani iyi strateji için bu tarz, bu özelliklerde insanlara, yöneticilere, liderlere ihtiyacınız var.

Siz insan kaynaklarınız için yaratıcı düşünceyi, inovasyonu, yaratıcı problem çözmeyi, design thinking felsefesini öne alan bir kültür oluşturun, doğru insanları seçmeyi, işe almayı ve işte tutmayı başarın, gerisini onlar halledecektir. Dengeli skor kartı veya diğer modeller yerine önerim öncelikle böyle bir kültür oluşturmaktır.