Ünlü İngiliz süpürge, hava temizleyici cihaz ve saç kurutuma makineleri üreticisi Dyson, 2017 senesinde elektrikli otomobil üretme kararı almıştı. Hatta projeyi Brexit’ e rağmen singapur’da gerçekleştirme kararı ile İngiltere’de çok tartışılmış ve tepki çekmişti.

Bu süreçte, bir otomobil batarya üretim şirketini satın alan, test alanları inşa eden, pek çok teknolojiye yatırım yapan ve sonunda 500 kişilik bir iş gücü ile prototip bir araç da tasarlayan firma, 2.5 milyar pound’luk bütçeye sahip olan projesini sona erdirdi. Sir James Dyson tarafından yapılan açıklama ile 2017′den itibaren oldukça büyük kaynaklar aktarılan projeye, ticari açıdan makul bir sonuç elde etmeye imkan vermediği için son verildiği belirtildi. Ayrıca projeye uygun bir alıcı bulamadıkları da söylendi.

Dyson dünya devi bir firma ve bugüne dek 2.5 milyar Pound ayırdıkları projede, 300- 500 milyon Pound bile harcamış olsalar, bu şirketi sarsmayabilir. Hatta James Dyson’un açıklamalarından bu konuda bir pişmanlık duymadıkları da anlaşılıyor.

Ancak buradan hem dünyadaki, hem de özellikle Türkiyedeki firmalar açısından çıkartılacak bazı dersler olduğunu düşünüyorum.

Türkiye’de şirketler, kendi core business ları yani temel işleri dışında bazı alanlara yatırım yapmaya çok istekliler. Bunu da risk yönetimi veya yumurtaları aynı sepete koymamak için yaptıklarını düşünüyorlar. Benim de yönetim kurulu danışmanlığını yaptığım pek çok holding ve şirketler grubunda gözlemlediğim tutum buydu. Bir alanda başarılı olan bir şirket, bu alanda yerel başarıya doyarak, şirketin core business’ını genişletmek, daha da büyütmek ve dünyaya açmak yerine, hemen yerel başka bir sektörde yatırım fırsatı kovalıyor. Yerelde kazanılan başarının tadı sanırım bir başka olaca ki, buradan da farklı iş kollarına, oradan da başka iş kollarına geçiliyor. Bu pek çok şirket açısından geçerli bir iş stratejisi.

Paranın görece ucuz olduğu, likidite bolluğu altına finansmana ulaşmanın rahat olduğu, volatilitenin düşük, siyasi ve bölgesel istikrarının yeterli seviyede olduğu 2000′lerde bu strateji bir ölçüde başarılı olmuştu. Ancak şirketlerin kendi core business ları dışındaki diğer sektör ve iş kollarına duydukları yüksek iştah, içinde bulunduğumuz dönemde risk teşkil ediyor.

Dyson, kendine ve finansal durumuna duyduğu güvenle, yüksek bir risk iştahı ile, kendi uzmanlık alanı dışında bir iş koluna, oldukça da farklı bir alana yatırım yapmak istedi ve başarısız oldu. Artık bu dönemde müteaahit in turizme, sanayicinin inşaata, perakendecinin enerjiye olan ilgi ve alakası riskli gözüküyor. Risk yönetiminde çeşitlendirme stratejisi vardır ve özellikle finansal ve sermaye yatırımları açısından geçerlidir, ancak bu volatil ve değişken dünyada, bilmediğiniz alanlarda, hele de kurumsal kapasiteniz yetersiz ise, yüzmeye çalışmak, boğulmak anlamına gelebilir.

VUCA dönemi, kendi core business’ı üzerinde inovasyon yapan, yeni pazarlar arayan ve geliştiren, kendi tedarik zinciri ve değer zinciri süreçlerini mükemmelleştiren, stratejilerini, çok iyi bildiği ve kurumsal kapasitesi olan bir konuda inovasyon temelli oluşturan şirketler için fırsatlar vaat ediyor. Aksi olarak, VUCA döneminde kendi core business’ı dışında, kendi kurumsal imkan ve kabiliyetleri dışında, ekseriyetle ciddi maliyetler ve kısa vadeli kaynaklar ile borçlanarak, nasılsa öğrenir ve yaparız diyerek, hiç bilmediği sektör ve iş kollarına yatırım yapan ve core business ını ihmal eden şirketler için büyük riskler söz konusu.

Strateji VUCA döneminde çok ama çok ciddiye alınması gereken bir konu. Bünyesinde 10′dan fazla strateji uzmanı olan, dışarıdan önemli strateji firmalarından danışmanlık alan Dyson gibi uluslararası ve dev ölçekli bir şirket bile, kötü stratejilerin kurbanı olabiliyorsa, sizin kendi şirketinizin stratejilerini çok dikkatli formüle etmeniz gerekiyor.

Benzer strateji hataları ile belki Dyson batmaz ama siz batarsınız. Neden mi? 1- Türkiye gibi aşırı volatil ve değişken bir ülkede faaliyet gösteriyorsunuz. 2- Ekonomimiz kırılgan ve iç talep gittikçe daralıyor. 3- Finansallar oldukça sıkıntılı. 4- Core business larda fiyat rekabeti, karlılığı son derece azalttı, bu da ayakta kalabilirliği tehdit ediyor. ISO 500′de yer alan şirketlerin kaynak yapıları borçlar lehine artımış durumda. Şirket kaynaklarınıun %70′ine yakını yabancı kaynaklardan oluşuyor. Özsermaye payı %30′lara inmiş vaziyette. Bu kırılganlıkta, core business’ın dışında farklı alanlara yatırım yapmak, zaten çok kısıtlı olan kaynakları kötü kullanmak demek. Sizin şirketiniz de muhtemelen bu mali sorunları az ya da çok yaşıyor.

Lütfen strateji işini ciddiye alın. İyi iç ve dış analizler yapın. SWOT’ları gerçekçi oluşturun. İmkan ve kabiliyetlerinizi abartmayın. Cesaret ve aptallık arasında ince bir çizgi var, o çizgiyi iyi ölçüp biçin. 1990 ve 2000′lerin sınırlı arz, yüksek talep dünyasında kazandığınız başarı ile şişen özgüveninizi, akıl ve mantığın önüne koymayın. Evet sizi buraya getiren stratejiler, sizi oraya götürmeyecek. Milyar TL’leri bulan cirolarınız, geleceğinizin teminatı değil ve olamaz. Strateji, geömiş başarılara ve mevcut duruma göre değil, geleceğe dönük olarak yapılır. Geriye bakarak strateji üretilmez. Geçmiş stratejilerin başarılı olması, gelecekte de başarıyı garanti etmez.

O halde, inovasyon temelli olarak kendi core business’ımıza odaklanıp, ciro bazlı değil kar bazlı yönetimi devreye alıp, süreçlerimizi verimli, hızlı ve dijital hale getirip, tedarik zincirimizi rekabetçi kılıp, yeni yurt dışı pazarlara açılıp, inovasyon kültürünü şirket içinde hakim kültür haline getirip, şirketimizi tam anlamıyla stratejik yönetmeliyiz. Şirketimizin iç kontrol, risk yönetimi ve iç denetim süreçlerini sağlamlaştırmalı, kurumsal yapımızı yani arkamızı sağlama aldıktan sonra, kendi core business’ımız veya core business’ı tamamlayıcı/destekleyici alanlar üzerinden fırsatları kovalamalıyız. Gaza basmayalım demiyorum, gaza basılması gerektiği yerde, basılması gerektiği kadar, basılması makul şiddette basalım. Öte yandan gerekirse de fren yapalım, frenden korkmayalım. Gaz/fren dengesini, belirli bir stratejik plan ve yönetim anlayışı ile belirleyelim.

Dyson vakasının şirketlerimiz için bir işaret fişeği olmasını temenni ediyorum.