Ülkemizde her sene yaz döneminde sıcaklıkların da artması ile yangınlar meydana geliyor. Bunların terör, rant, kozalak tutuşması veya insan ihmali gibi pek çok sebebi olabilir. Yangınlar ile mücadelede en ciddi ve acı tecrübeyi ülkemiz geçen yaz kazandı. Ege ormanlarının yabana atılamayacak bir kısmı yandı, kül oldu. Bu tecrübe şüphesiz bu sene çıkabilecek yangınlarda dikkate alınacaktır, ancak artık bu meselede farklı bazı çözümleri devreye almayı da düşünmek gerekiyor.

Teknoloji artık insanın gücünün ve erişimin yetmediği noktalarda imdada yetişebilecek seviyeye ulaşmış durumda. Hepimizin 15-20 sene sonra insanın elinden işini almasını beklediğimiz teknoloji belki de böylesi işler için inanılmaz fırsatlar sunuyor. Bu noktada bizim gibi tecrübeli diğer bir ülke de Amerika. California’da, 2021′de 730 yangın yaşandı. 1200 km2 bir alanı kül etti. Yani orada da ciddi bir tecrübe kazanılmış durumda. Amerika yangınla mücadele için teknoloji kullanımına yönelen ülkelerin başında geliyor.

Peki ne tür tedbirler alınabilir? Hangi teknolojiler, kanuni ve idari tedbirler risk yönetiminde yardımcı olabilir?

Bilgisayar Modellemesi

Yangınlar başlamadan önce riskler değerlendirilerek potansiyel yangınların, yönlerinin ve büyüklüklerinin projekte edilmesine yardımcı olabilecek yeni yangın davranışı bilgisayar modellemesinin kullanılmasını içerir.

“Kritik hava” yani sıcak, kuru rüzgarlar veya şimşekli fırtınalar tahmin edildiğinde, yine teknoloji yardımı ile planlayıcıların itfaiye araçlarını, buldozerleri, yangın söndürme uçaklarını ve kürek ve testere ile donatılmış saha ekiplerini yangının yakın çevresinde önceden konumlandırması mümkün olmaktadır. Bu sayede çok hızlı tepki verilebilmektedir. Teknoloji yardımı ile günlük risk tahminleri yapılabilmekte ve merkezi yaklaşım yerine, olasılıklar göz önünde bulundurularak, potansiyel yangın alanlarına yakınlaşma ve zaman kazanma söz konusu olmaktadır.

California eyaleti bu yaklaşım ile kuraklık veya iklim değişikliğinin neden olduğu kötü koşullarda bile, yangınların ortalama yüzde 95′ini 4 hektar veya daha azında tutmayı başarabiliyor.

Yapay Zeka ve Kamera Sistemleri

Yangınları hızlı bir şekilde yakalamak için bir zamanlar insanların çalıştığı yangın gözetleme kulelerinin yerini büyük ölçüde uzak bölgelerdeki kameralar alıyor. Bunların çoğu yüksek çözünürlüklü ve bir duman bulutunu sisten ayırt etmek için yapay zeka ile donatılıyor. Yine Amerika örneğine bakarsak; Kaliforniya, Nevada ve Oregon’a dağılmış bu tür 800 kamera var ve sıradan izleyiciler bile bu kameralar üzerinden orman yangınlarını gerçek zamanlı olarak uzaktan izleyebiliyor. Elbette erken tespit edilen yangınlarda itfaiyeciler olay yerine ulaşmadan itfaiye müdürleri ve planlayıcılar kameralardan gördüklerine göre taktiksel kararlar verebilme şansını yakalıyor. Yani reaktif değil, proaktif bir yaklaşım ortaya koyuluyor.

İtfaiye yöneticileri ayrıca gece ortaya çıkan yangınların sınırlarını ve sıcak noktalarını haritalamak için ısı görüntülemesi teknolojisini kullanabiliyorlar. Bu amaçla Ulusal Muhafızlardan veya Hava Kuvvetlerinden askeri dronlar temin ediliyor. Yine yangın ile mücadelede duman ve külün gidişatını belirlemek için uydu görüntülerinden istifade edilebiliyor.

Haritalama Yazılımları

Kaliforniya’da itfaiye yöneticileri teknoloji yardımı ile yüksek kaliteli ışık algılama ve menzilli topografya haritalarından elde ettikleri bilgileri kullanarak orman yönetimi, altyapı planlaması ve orman yangınları, sel, tsunamiler ve toprak kaymaları için hazırlık kararlarına yardımcı olabilmektedir.  Ardından, hava durumuna ve diğer değişkenlere bağlı olarak yangın davranışı bilgisayar simülasyonunu bu verilere eklerler.

Diğer haritalama yazılımları ise aktif yangınları, yayılmalarını yavaşlatmak için tasarlanmış yakıt kesintilerini, planlı ve istenen yangınları, evlerin çevresinde temizlenen savunulabilir alanı, yanmış evleri ve diğer orman yangını hasarlarını gösterebilir. Bu makro bakış, yangınların sayıca fazla olduğu noktalarda taktiksel kararlarda önemli bir bakış açısı sağlamaktadır.

Kanun ve Düzenlemelerin Sertleştirilmesi

Diğer bir önleyici tedbir, sabotaj veya rant kaynaklı çıkartılan yangınlarda cezaları ağırlaştırmak ve failler ile onları azmettirenlerin en üst dereceden cezalandırılmalarını sağlamaktır. Ülkemizde orman yangını tedbirsizlik yüzünden çıkarsa cezası 2 yıl ile 7 yıl arasındadır. Sabotajda ise en az 10 yıl hapis ve para cezası öngörülmektedir. Devlet gücüne karşı suç işlemek amacıyla kurulan bir örgüt faaliyeti kapsamında orman yangına sebep olursa bir kişi müebbet hapis cezası artı 20 bin gün para cezasına çarptırılmaktadır. Terör amaçlı yangın çıkartma cezası gayet yeterli olmakla birlikte, tedbirsizlik ve sabotaj kaynaklı yangın çıkartma cezaları yeterli gözükmemektedir. Bu cezaların da ağırlaştırılması gerekmektedir.

Koruculuk Sistemi ve Robotlar

Bir diğer proaktif yöntem ise, kamera sistemi ile desteklenecek şekilde orman korucusu sayısının, eğitiminin ve teçhizatının artırılmasıdır. Ülkemizde yoğun işsizlik göz önünde bulundurulduğunda, belirli bir hesaplama dahilinde belirlenecek sayıda korucunun ormanlarda görevlendirilmesi ile olası yangınlara çok daha hızlı müdahale ve istihbarat elde etme imkanı ortaya çıkacaktır. Bu korucuların aynı zamanda bu bölgelerde jandarma ile güvenlik görevleri icra etmesi de mümkündür. Kanun gücü ve silahlar ile donatılmış korucuların belirli bir alanda elektrikli mobiliteye sahip araçlar ile düzenli devriye atmaları, sabotaj ya da terör unsurları açısından da caydırıcı olacaktır. Ayrıca bu korucuların iyi birer drone pilotu olmaları sağlanarak, özellikle geceleri drone kullanımı da yaygınlaştırılmış olacaktır. Bu kişilerden olası savaş dönemlerinde ise ayrıca faydalanmak mümkündür.

Gelecek 10-15 sene içinde dar ve düzensiz zeminlerde hareket kabiliyeti olan robotlar da devriye görevleri yerine getirebileceklerdir. Bu noktada bu robotlara yönelik teknolojilerin ülkemizde yerli ve milli bir tutum ile geliştirilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir.

Gönüllü Bölgesel Ulusal Muhafızlar Modeli

Ulusal Muhafız Modeli Amerika’da eyaletler bazında uygulanan bir modeldir. Hem eyalet hem de federal hükümete bağlı olan yedek kuvvetlerdir. Ulusal Muhafızlar ülkenin iç güvenliğini sağlamak, büyük çaplı toplumsal olaylara müdahale etmek ve doğal afetlerde yardım etmekle görevlidir. Bunlar yarı zamanlı, gönüllülük esaslı, ücret alan askerler. Ülkemizde de bu yönde bir oluşum ile, özellikle sınır bölgelerimizde (Ege, Trakya, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Karadeniz) doğal afetler ve sınır güvenliği sağlanabilir. Bu muhafızlar, sürekli eğitim aldıklarından, talim yaptıkları ve kendilerini hazır tuttuklarından, olası doğal afetlerde vatandaştan, polis ve askerden daha bilinçli ve koordine hareket edebiliyorlar. Gönüllü ve part time bir oluşum teşkil edilir ise, milletimizin böyle bir oluşma katılmak isteyeceğini tahmin ediyorum.

Farklı Yangın Söndürme Teknolojilerine Yönelik İnovasyon, ARGE ve Ürün Tasarlama

Yangınlarda en büyük hizmeti uçak ve helikopterler veriyor. Ancak bunlar sadece su bazlı müdahale sağlıyor. Burada farklı kimyasal çözümler olduğunu biliyoruz. Jeller veya köpükler, suyun sönümleme gücünü artırabiliyor. Bunların tasarımı ve üretimi için ARGE teşvikleri sağlanabilir. Beyin fırtınası yaparsak savaş uçaklarından dahi atılabilecek müdahale mühimmatları geliştirilmesi de mümkün olabilir düşüncesindeyim. Örneğin dünyada yangınlara yönelik bomba üreten şirketler olduğunu biliyoruz. Bunların yangına attıkları bombalar 1 dönümlük alana sıvı boşaltımı sağlıyor. Bir uçak bu bombalardan 100 adet taşıyabiliyor. Yine hava şok dalgaları oluşturmak suretiyle yangınları söndürme teknolojileri de araştırılan teknolojiler arasında. Bu teknolojide, şok dalgası boyunca basınçtaki ani değişiklik ve ardından arkasındaki hava akışının gücü alevde sürekliliği azaltıyor.

IoT Cihazları ve İtfaiyeci Güvenliği

İtfaiye personelinin donanımlarını daha akıllı ve iletişime açık hale getirmek de hem güvenlik hem de verimlilik açısından fayda sağlıyor. IoT özellikli termal el kameraları, arama kurtarma amaçlı GPS ve Jiroskop özellikli el cihazları gibi teknolojiler, yangına müdahale eden ekiplerin kendi içlerinde güvenliğini ve iletişimini sağlarken, yangına yönelik de daha sağlıklı görüntü elde etmelerini sağlıyor.  Kaybolan, sakatlanan ya da hareket kabiliyetini kaybetmiş itfaiyecilerin bulunmalarına da katkı sağlıyor.

Farklı yöntemlere ne kadar açığız? Milli servetimiz olan ormanlarımız için inovatif, teknolojik ve proaktif risk yönetimi tedbirlerini tartışmalıyız.