Uzun yıllar sadece iç denetimin üzerinde çalıştığı spesifik bir alan olarak tanımlanmış ve algılanmış olan iç kontrolün, esasen iç denetimden çok yönetim ile alakalı bir alan olarak tanımlanmaya başlandığını görmekteyiz. İç kontrolün sadece yazılı prosedürler, uygulama-sistem kontrolleri ve yönetsel kontrollerden ibaret bir konu olmadığı, esasen tüm yönetim faaliyetleri ve karar alma süreçlerinde etkili bir yönetsel araç olduğu artık yaygın kabul gören bir görüş. İç denetim ile etkileşimi devam etmekle birlikte, iç kontrol artık ülkemizde de ayrı ve son derece geniş bir mesleki alan olarak kabul görüyor.

ICI, ACFE, IIA, ISACA gibi kuruluşların raporlarında, iç kontrol sağlıklı bir risk yönetimi ve kurumsal yönetim için kritik önemde kabul ediliyor. İç kontrol artık sadece iç denetim değil, risk yönetimi, süreç yönetimi, toplam kalite yönetimi, BT süreçleri, yönetim sistemleri, ERP, dijital dönüşüm ve hatta performans yönetimi ile bağlantıları ve etkileşimleri olan, merkezi bir kavram. Merkezi, çünkü bu saydığımız tüm kavramların tam ortasında yer alıyor. Bir şirketin operasyonlarını, süreçlerini, iş akışlarını, operasyonlarındaki risk ve kontrolleri, veri, bilgi ve raporlama süreçlerini, BT süreçlerindeki kontrol yapılarını, yönetsel ve organizasyonel ortamı, kurum kültürünü, yönetsel izleme ve değerlendirme ile denetim süreçlerini de içeren iç kontrol, hangi yönetim felsefesi veya aracı kullanılırsa kullanılsın merkezi konumunu koruyor. O yönetim sistemi veya aracının üzerine inşa edilebileceği bir temel olarak ortaya çıkıyor.

Bu alanın uzmanları ise dünyada 1991, ülkemizde ise 2016′dan itibaren tanımlanmaya başlandı. Internal Control Institute’un Türkiye temsilciliğinin devreye alınması ile birlikte, ülkemizde iç kontrol farkındalığı ve bu mesleğin ayrı bir uzmanlık olduğu kabul görmeye başladı. Bugün ülkemizde 232 adet CICS ve CICP sertifikalı iç kontrol uzmanı ve profesyoneli var.

İşin önemli kısmı, endüstri 4.0, dijital dönüşüm, yapay zeka gibi güncel yaklaşımların da tam merkezinde olmaya devam ediyor. Bir organizasyon ve süreç yapısının (manuel, otomasyon veya yapay zeka tabanlı) olduğu her yapıda iç kontrolden bahsetmek mümkün. Teknoloji olgunluk seviyeniz ne olursa olsun iç kontrol tasarımı ve uygulamasına ihtiyacınız oluyor. Bu da özellikle bu dönemde iç kontrol uzmanlarına olan ihtiyacı artırıyor.

İç kontrol uzmanları, geleceğin organizasyonlarının tasarımında aktif rol alıyor, tüm ERP, değişim ve dönüşüm projelerinde kritik roller üstleniyorlar. ICI Türkiye’den CICS ve CICP sertifikasyonu almış olan tüm üyeler, farklı zamanlarda Enstitü ile yaptıkları iletişimlerde, kendilerinin bir şeyleri denetleyen, kontrol eden veya inceleyen görevlerden ziyade, bu tür tasarım, etkinlik oluşturma, analiz ve uygulamanın gözetimi görevleri almaya başladıklarını raporluyorlar. Bu şüphesiz çok sevindirici, çünkü iç kontrollerin değerlendirilmesinden daha çok, onlardan beklenen işler ve katma değerler de bunlar.

Süreç yönetimi, süreçlerle yönetim, dijital dönüşüm, yapay zeka, büyük veri, nesnelerin interneti, ERP dönüşümleri, risk yönetimi projeleri ve diğer pek çok çalışmada artık proje ekiplerine mutlaka bir iç kontrol uzmanı dahil edilmesi gerekiyor. Organizasyonlarda bu bilinç oluştuğunda iç veya dış kaynak iç kontrol uzmanlarına olan talebin inanılmaz boyutta arttığını gözlemliyor olacağız.

İç kontrol uzmanları esasen sadece dar kapsamlı birer “kontrol etme” uzmanı değiller. Daha ziyade “kontrol altına alma” uzmanı olarak tanımlanıyorlar. Onlar ICI CBOK dokümanında da belirtildiği üzere kontrol ortamı iyileştirme, bazen değiştirme, risk değerlendirmesi yapma, risk yönetimi ve kontrol stratejileri geliştirme, kontrol araçları geliştirme veya iyileştirme, kontrol tasarımlarını ve etkinliklerini değerlendirme, iç kontrol izleme ve değerlendirme süreçleri tasarlama ve iç kontrollerin işleyişi kadar, diğer yönetsel sistemler ile olan etkileşimleri de güçlendiren uzmanlar. Ayrıca bilgi sistem ve teknolojilerinde kontroller, iş sürekliliği, bilgi güvenliği, KVKK, BT yönetişimi ve kontrolü gibi konular da tam olarak bu uzmanların alanına giriyor. Dolayısıyla, oldukça geniş, teknik mesleki yetkinlik gerektiren bir uzmanlık alanı olduğunu söylemek mümkün.

Ülkemizde yakın dönemde bankacılık, finansal kuruluşlar, özel sektör şirketleri ve kamu idalerinde bu uzmanlara ciddi anlamda ihtiyaç duyulacağını öngörmek mümkün. Yapay zeka ve VUCA çağı, değişim ve dönüşümü getirirken, organizasyon, sistem ve süreçler değişirken, yeni yapıların da farklı iç kontrol ihtiyaçları olacak. Bu ihtiyaçları iç denetim veya kalite yönetimi gibi alanlardan ziyade, iç kontrol uzmanları ile karşılamak yeni iş trendi haline geliyor. Bu nedenle iç denetim, teftiş, dış denetim, kalite yönetimi, risk yönetimi vb. alanlarda çalışan uzmanların, yetkinliklerine iç kontrol tasarımı, uygulanması, izlenmesi ve iyileştirilmesi konularını da katmaları ve uluslararası sertifikasyonlara yönelmelerini öneriyorum. Bu sayede, yetkinlik boyutlarını genişletmiş ve organizasyonların bu konulardaki ihtiyaçlarına cevap verebilir olacaklar.