Internal Control Institute Türkiye Şubesindeki görevime başladığım günden bu yana, ağırlıklı bankacılık sektöründen olmak üzere pek çok farklı sektörde görev yapan müfettiş, iç denetçi, kontrolör, iç kontrol uzmanı, bağımsız denetçi ve mali müşavirden e-postalar aldım. Hepsinin özetle merak ettiği üç konu var:
1- İç kontrol alanında ne tür kariyer imkanları var?
2- İç kontrol konusu gelecekte de önemli bir konu olacak mı?
3- ICI Türkiye olarak bu konuda sizden nasıl bir destek veya rehberlik alabiliriz?
Önceki yazılarımı takip edenler hatırlayacaktır, iç kontrolün esasen sektör fark etmeksizin, şirket ve kurumların en önemli ve temel yönetim destek sistemi olduğunu vurgulamıştım. İç kontrol olmadan bir kurumu yönetmek, farları olmayan bir araç ile gece zifiri karanlıkta yolculuk etmeye benzer. Eğer şansınıza ay ışığı var ise veya diğer araçların (rakiplerin yönetim uygulamaları) farları yolu biraz olsun aydınlatıyor ise, yoldan çıkmama ihtimaliniz küçük de olsa vardır. Hatta yolculuğu bile tamamlayabilme imkanı olabilir. Ama işinizin şansa kalacağı çok açıktır.
İç kontrol, şirketlerin ve kamu idarelerinin en önemli problemlerinden bir tanesidir. Eksikliği sadece suistimal ve hileleri ortaya çıkartmaz, yönetim kalitesini de düşürür. Hatta karlılığı bile hem doğrudan, hem dolaylı etkiler. Pek çok şirket iç kontrol zafiyetleri nedeniyle verimsiz, kayıp kaçaklara açık ve risk altında olduğunu bilmemektedir. İç denetim faaliyetiniz olması da iç kontrol eksikliğini telafi etmez. Aksine iç denetimi de verimsizleştirir.
Bankacılık sektöründe ise iç kontrol oldukça yanlış algılanan bir konudur. BDDK’nın Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmeliği ile devreye alınmış olan iç kontrol birimleri, iç kontrol sisteminin sahibi ve sorumlusu gibi algılanmaktadır. Bu algı hatası, bankaların iç kontrolden gerçekten verim almasını da önlemektedir. Oysa iç kontrol birimleri, iç denetim birimleri olan Teftiş Kurullarının dışında ek bir denetim faaliyeti olarak yapılandırılmıştır. Yürüttükleri çalışmalara “kontrol çalışmaları” denmesi, çalışmanın bir denetim olduğu gerçeğini değiştirmemektedir. Oysa bu birimlerin adları iç kontrol denetimi birimi olabilirdi. Bu şekilde kavram karmaşası da önlenebilirdi. Bu nedenle, Bankacılık sektörünün de iç kontrol konusuna bakış açısının düzeltilmesi şart. Bu da biraz zaman, çaba ve en başta farkındalık gerektirmekte. Özellikle de düzenleyici kurum nezdinde.
1- İç kontrol alanında ne tür kariyer imkanları var?
İç kontrolün çok farklı kariyer alanlarına ve açılımlarına hitap ettiği bir gerçektir. Önümüzdeki 10 sene içinde, iç kontrol ayrı bir mesleki disiplin olarak parlayacaktır. Bu şekilde iç kontrol uzmanlığına olan talep de oldukça artacaktır. İç kontrol konusunda kendisini geliştirenler, özellikle yapay zeka dönemi öncesi be yapay zeka döneminde, önemli ölçüde talep görecektir.
İç kontrol sistemlerinin tasarımını yapacak, iç kontrol süreçlerini ve prosedürlerini oluşturacak, kontrol faaliyetleri tasarlayıp devreye alacak, bunları değerlendirecek, öz değerlendirme çalışmalarını yönetecek, iç kontrol etkinliğini izleyecek ve raporlayacak, iç denetçiler ile omuz omuza çalışıp, üçlü savunma hattının güçlendirilmesine katkı sağlayacak olan “iç kontrol uzmanları”, geleceğin en çok talep edilecek meslek profesyonelleri arasında olacaktır.
İç kontrol öyle bir konudur ki, sadece bu alanda uzmanlaşılabileceği gibi, farklı disiplinlerde çalışılırken dahi bu alanda uzmanlık sağlanabilir. Hatta tavsiye edilmektedir. Çünkü iç kontrol sadece iç denetim ile değil, esasen çoğunlukla yönetim kalitesi ve kapasitesinin artırılması ve kurumsal performans ile ilgilidir.
“İç kontrol uzmanlığı” başlı başına bir meslek olduğu gibi, iç denetçiler, müfettişler, bağımsız denetçiler, mali müşavirler, iç kontrol denetçileri, suistimal inceleme uzmanları, kalite uzmanları veya yönetim danışmanları da bu alanda uzmanlık kazanabilirler. Mevcut yetkinliklerine iç kontrol uzmanlığını ekleyebilecek olan bu profesyoneller, kendilerine çok önemli bir alan daha açmış olacaklardır. Bu sayede
Ayrıca mesleği doğrudan iç kontrol uzmanlığı olmasa da, pek çok meslek grubu iç kontrol bilmek ve bu alanda yetkinlik kazanmak zorundadır.
1- İç kontrolün tasarımı, uygulanması ve üst yönetimce izlenmesine yönelik sistemlerin kurgulanması konusu “iç kontrol uzmanlığı” na olan ihtiyacı göstermektedir. Bu görevi üstlenen kişiler doğrudan iç kontrol uzmanları olabileceği gibi, bunların yokluğunda kalite uzmanları veya risk yöneticileri de bu tür bir görevi yerine getirmek zorunda kalabilirler.
2- İş süreçleri, görevler, süreç riskleri, kontrol faaliyetleri ve süreç iyileştirme ve yeniden yapılandırma çalışma ekiplerinde yer alan her meslek grubundan profesyoneller, iç kontrole ilişkin koordinasyon ve/veya entegrasyon sağlamak zorundadırlar. Bu noktada iç kontrolün tasarım ve uygulama oluşturma dışında ikinci misyonu olan koordinasyon ve entegrasyon rolü ön plana çıkmaktadır. Farklı yönetim sistemleri ile iç kontrol sisteminin entegrasyonu önemli bir konudur. Örneğin bir şirketin ERP projesinde yer alan tüm ekip üyeleri iç kontrol konusunda belirli seviyede farkındalık ve bilgiye sahip olmalıdır. Hatta bu tür çalışma gruplarında mutlaka uzmanlığı ve görevi “iç kontrol” olan birileri olmalıdır.
3- İç denetçiler ile yakından çalışabilecek olan iç kontrol uzmanları, iç denetimin veriminin artırılması ve etkinliğinin üst seviyeye taşınmasında önemli bir değer katıcıdır. Bu anlamda, belirli ölçeğin üzerinde olan şirket ve kurumlarda, iç denetime ek olarak, iç kontrol birimleri de oluşturulmalı ve iç denetimin temeli olan iç kontrol sistemlerinin oluşturulması sağlanmalıdır.
4- İç denetçi ve müfettişlerin de en az iç kontrol uzmanları kadar iç kontrol konusunda hakimiyet sağlamaları gerekmektedir. Bu anlamda, iç denetçi ve müfettişler için de iç kontrol konusunda uzmanlaşılması önemli bir kariyer zenginleştirme olacaktır. Denetledikleri ana alan olan iç kontrolü ve sistem tasarımını iyi analiz etmeleri, denetim başarısında doğrudan etkilidir. Bu da iç denetim ve basit iç kontrol bilgisi dışında, derinlemesine iç kontrol bilgisini gerektirmektedir.
5- Bağımsız denetçiler de bağımsız denetim faaliyetlerinde iyi iç kontrol bilgisine sahip olmalı, iç kontrol sistemini doğru algılayıp, doğru araçlar ile değerlendirmeli ve doğru sonuçlara ulaşmalıdırlar. Bu onların denetim yöntemi, metodolojisi, örneklemleri ve kanaatlerini dahi etkileyebilecek önemli bir yetkinlik alanıdır.
6- İç kontrol, yeniden yapılandırma ve değişim yönetimi alanında çalışanların da ihtiyacı olan bir yetkinliktir. Bu alanda hizmet veren ya da vermeyi düşünen profesyoneller veya yeniden yapılanma danışmanlarının da mutlaka değişim öncesi iç kontrol sistemini iyi analiz etmesi, değişim sonrası güçlü bir iç kontrol yapısını yeni düzene entegre etmeleri gerekmektedir. Bu anlamda, her değişim uzmanı veya yeniden yapılandırma uzmanı, aynı zamanda iç kontrol konusunda uzman olmalıdır. Eğer bu alanda uzmanlık sağlanmaz ise, yeniden yapılandırmalar riskli olacaktır. Şirketlerin riskleri yönetebileceği mekanizmaların şirket süreç ve sistemlerine entegrasyonu sağlanamaz ise, yeniden yapılandırma faydadan çok zarar sağlar.
7- Suistimal inceleme ve önleme alanında çalışan uzmanlar da mutlaka iç kontrol alanında yetkinlik kazanmalıdır. İç kontrol bu grubun da temel yetkinlik alanlarından bir tanesi olmalıdır. Sadece tespit değil, önleme tarafında da suistimal inceleme uzmanları bilgi ve tecrübe kazanmalıdır.
Bu alanlarda çalışan ya da çalışmayı düşünen herkes, kariyer planları ve yetkinlik gelişim programlarına iç kontrol alanında uzmanlık kazanmayı dahil etmelidir.
2- İç kontrol konusu gelecekte de önemli bir konu olacak mı?
İç kontrolün yakın geleceğin en kritik mesleklerinden bir tanesi olduğunu daha evvel yazılarımda dile getirmiştim. Detayları isteyenler İç Kontrol ve Risk Yönetimi Neden Geleceğin Meslekleri? yazımı okuyabilirler. İç kontrol uzmanlığı sadece Türkiye değil, tüm dünyada inanılmaz talep gören bir konu olacaktır.
Özetle, yapay zeka ve endüstri 4.0 döneminde sistem ve süreçlerin risk yönetimi ve kontrolü büyük önem taşımaktadır. Yapay zekanın kontrolü her zaman nihai olarak insan tarafından yapılacaktır. Kontrol sistemleri insanlar tarafından tasarlanmak zorundadır. Bu alanda çalışan ve iç kontrol alanında uzmanlık kazanmış olan herkes, eğer teknoloji risk yönetimi ve kontrolü alanında da uzmanlık kazanır ise, gelecekte büyük fırsatlar ile karşı karşıya kalacak, işlerini kaybetmek bir yana daha değerli hale gelecektir.
3- ICI Türkiye olarak bu konuda sizden nasıl bir destek veya rehberlik alabiliriz?
İç kontrol alanında uzmanlaşmak, mesleki gelişim sağlamak isteyen herkes, uluslararası bir kurum olan Internal Control Institute’ un yetkinlik artırma ve belgeleme programları olan CICS ve CICP sertifikasyonlarına yönelebilir. CICS ile başlayıp, CICP ile devam edecek uzmanlaşma yolculuğunun her aşamasında ICI ve ICI Türkiye, adaylara büyük destek vermektedir. Enstitünün zengin bilgi tabanı ve araçları, adaylara sunulmaktadır. Mesleği ve ünvanı ne olursa olsun, iç kontrol alanında uzmanlaşmak isteyen kişilere özel kariyer haritaları planlamak ve bu planları gerçekleştirmek için desteklemek ICI’ ın misyonudur.
CICS (Sertifikalı İç Kontrol Uzmanı) sertifikasyon sürecine giren kişiler, iç kontrol alanında Enstitüden alacakları eğitim ve özel çalışmalar ile kendilerini geliştirecektir. Bu süreçte kişilere özel bir hazırlık desteği verilmekte, kavramların ve konuların iyi öğrenilmesi ve içselleştirilmesi için stratejiler ICI Türkiye tarafından paylaşılmaktadır. Ayrıca sınav öncesi ve sonrası tüm katılımcılar yakından izlenmekte ve kendilerine iş imkanları sağlamaları açısından ICI Türkiye networkü içinde yer alma imkanı da sağlanmaktadır. Katılımcılar CICS ve CICP süreçleri sonucunda ICI Türkiye’ de eğitmen, komite üyesi veya icra kurulu üyesi olarak da görev alabilmektedir.
Buna ek olarak, ICI profesyonelleri olduğu kadar, kurumları da desteklemektedir. Banka ve özel sektör şirketleri ile kamu idarelerinin iç kontrol sistemlerinin ICI Uluslararası İç Kontrol Değerlendirme ve Rating Modeli çerçevesinde değerlendirilmesi ve değerlendirme sonucunda, ICI tarafından akredite edilmesi yani ödüllendirilmesi oldukça önemli bir prestij ve itibar kazanımıdır. Bu model çerçevesinde, kendisini değerlendirmeye alan ve bir anlamda iç kontrol sistemine ilişkin bir kalite güvence isteyen kurum ve kuruluşlar ICI Türkiye’ ye başvurarak kurumsal işbirliği talebinde bulunmakta ve “akredite kurum” olmak için aday haline gelmektedirler. ICI Türkiye, akredite edilmek isteyen tüm şirket, banka, idare ve kuruluşları bir “partner” olarak görmekte, ICI’ ın tüm uluslararası know how’ı, rehberleri, metodoloji ve araçlarını bu organizasyonların istifadesine sunmakta, onları ICI değerlendirmesi ve akreditasyonuna hazırlamaktadır. Bu süreçte kurumların sadece iç kontrol değil, iç denetim kapasitesi de artırılmış olmakta, hatta yönetim ve organizasyon kalitesi dahi artırılmaktadır. Bu çalışmalar kurum özel gerçekleştirildiğinden, üst yönetimleri iç kontrol ve iç denetim konularına ilgi duyar ve katkı sağlar hale getirmek de mümkün olmaktadır. Bu akreditasyon sürecinin en önemli katkısı da belki üst yönetimin konuya ilgisinin artması ve iç kontrolün kurum genelinde içselleştirilmesi olmaktadır. Akreditasyon süreci sonunda kurumların yönetim kurulları ve üst yöneticilerine bir tören dahilinde ödül verilmekte ve akreditasyon sürecini taçlandırmaktadır.