Geçtiğimiz gün basına yansıyan bir habere göre TRT bandrol gelirleri ile ilgili dolandırılmış ve tahminen 80 milyon Euro’ luk bir mali kayba uğramış. Bu yolsuzluk TRT Genel Müdürlüğü’ ne yapılan bir ihbar ile bildirilmiş ve bu ihbar sonrası TRT Yönetimi titiz bir inceleme başlatarak, ihbarı doğrulamış ve İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunmuş. Yolsuzluğun konusu ise şu; bir bilişim firması evrakta sahtecilik yaparak yaklaşık 250 bin televizyonu TRT bandrolü ödemeden gümrükten geçirmiş. Daha sonra da piyasaya sürüp satışını gerçekleştirmiş.

Yani ihbarda ismi geçen firma, 2009 ve 2010 yıllarında yurt dışında çeşitli ülkelerden yukarıda belirtilen sayıda televizyonu ithal ederken, bu televizyonlar için TRT’ ye ödenmesi gereken bandrol ücretini ödemeden, yani bir mükellefiyet kurmadan piyasaya satış yapmış.

TRT Genel Müdürlüğü tarafından ihbar ekinde yer alan bilgi ve belgeler ile TRT kayıtlarının karşılaştırılması sonucunda söz konusu firmanın TRT’ nin olası piyasa denetimlerinden korunmak amacı ile çok eski tarihlerde başka firmalarca TRT’ den alınan ve aldıkları ürünlere yapıştırılmadığı anlaşılan bandrollerin, ithal edilen ürünlere yapıştırıldığı belirlenmiş. Bu durum açık bir dolandırıcılık (hilei işlem, yolsuzluk) durumuna işaret ediyor. TRT’ nin tahmini finansal kaybı 80 milyon Euro. İtibar kaybı ise paha biçilemez. Buna sebep olan ise açık bir şekilde hissedilen iç denetim eksikliği. Tabiri caizse, denetimsizlik. Peki bu durumda sorumluluk kimde? Bizce TRT Yönetiminde. Şimdi diyeceksiniz ki TRT Genel Müdürlüğü dolandırılmış, Genel Müdürlük Yöneticilerinin ne sorumluluğu var?

Elbette ki sayın yöneticilerin doğrudan hiçbir sorumluluğu yok. Esasen ihbar sonrası da vakit kaybetmeden inceleme başlatmış ve durumu tespit etmişler. Ancak karşılaşılan zararda kurumlarında etkin bir iç denetim sistemi kurmamış olmalarının payı var. Yani dolaylı olarak sorumluluk sahibiler. İç denetimin ne işe yaradığını, ne fayda sağladığını ve nasıl kurulacağını bilselerdi, büyük ihtimalle bu tür bir zararı yaşamazlardı. Ya da zarar bu kadar büyümeden tespit etmiş ve gereğini yapmış olurlardı.

Sayın yöneticiler bünyesinde çağdaş bir iç denetim sistemi olmayan, iç denetim birimi eski usul çalışan (geleneksel teftiş) veya iç denetim sistemi var olduğu halde çalıştırılmayan (üst yönetimin art niyeti sonucu) kurumların bu tür zararlar ile karşılaşmalarının yüksek ihtimal olduğunu bilmiyorlardı. Belki yaşanan tüm bu zarara rağmen hala da bilmiyorlar. Bu kısmen biz meslek profesyonellerinin mesleği yeterince tanıtamıyor olmasından, kısmen de bazı kamu kurum ve kuruluşlarının üst yöneticilerinin, özellikle kurumsal yönetim alanında güncel gelişmeleri takip etmemelerinden kaynaklanıyor. Bu konuya pek çok yazımızda değinmiştik.

Konuya geri dönersek, bugün TRT yönetiminin karşılaştığı tablo klasik bir “yolsuzluk” yani diğer bir ifade ile klasik bir “hileli işlemler” vakası. Bu tür işlemler sadece kamu değil, özel sektörde de sıklıkla yaşanabiliyor. Pek çok farklı sektörden firma her yıl karşılaştığı hileli işlemler nedeni ile farkında bile olmadığı büyük maddi kayıplara uğrayabiliyor. Bu tür yolsuzlukların tespit edilmesinde en iyi yol ihbarlar. İhbarları ise iç denetim sistemlerinin varlığı takip ediyor. Yani dünya üzerinde yapılan yolsuzluk araştırmalarında, hileli işlemlerin tespitinde en önemli iki unsur ihbar ve iç denetim olarak belirlenmiş. Bugün TRT’ ye böyle bir ihbar yapılmamış olsa, belki de bu zarar hiçbir zaman tespit edilemeyecekti.

Peki bu durum sonrası TRT yönetimi ne tedbirler almış birde ona bakalım. TRT yönetimi bundan böyle bandrol taleplerinin 8 ayrı tipte ve renkte bandrol ile karşılanacağını açıklamış. Yani artık tek tip bandrol değil, farklı ürünler için ayrı bandrol tipleri sağlanacak. Bu bir kontrol tedbiri. Bu kontrol tedbirine ek olarak, bandrollerin ancak TRT’ den alındıkları yıl kullanılması amacı ile bandrollerin üzerine kullanılacağı yıl bilgisinin de bulunması sağlanacağı ifade edilmiş. Bu da ikinci kontrol oluyor.

Gelinen noktada, TRT’ nin “bandrol dağıtım ve bandrol gelirleri” olarak tanımlanabilecek iş sürecinden kaynaklanan bir mali risk gerçekleşerek, önce mali kayba, sonra da itibar kaybına yol açmış oldu. TRT’ nin, dolayısı ile Türk Devletinin kasasından 80 milyon Euro uçup gitmiş oldu! Peki TRT Yönetimi bünyesinde etkin bir iç denetim sistemi tesis etmiş olsa idi ne olurdu?

1- TRT gelirleri içinde önemli bir paya sahip olan bandrol satışları süreci denetim konusu olarak iç denetçilerce tespit edilmiş,

2- Bu süreç risk bazlı denetim teknikleri ile denetlenmiş,

3- Süreçte mevcut olan ve hileli işlemlere yol açabileceği düşünülen riskler tespit edilmiş,

4- Bu risklere yönelik mevcut kontrol tedbirleri yani iç kontroller test edilmiş,

5- Gerekiyor ise kontrol zafiyetlerini ortadan kaldıracak kontrol önerileri yapılmış,

6- Tüm bu faaliyetler TRT Yönetimine raporlanmış olacaktı.

Kısaca TRT, büyük ihtimalle 80 milyon Euro kaybetmemiş olacaktı. Peki böylesine önemli işlevleri olan ve kurumlar ile onların yöneticilerini bu denli büyük zararlardan koruyan iç denetim sisteminin yıllık maliyeti nedir?

TRT örgüt yapısı ve faaliyetleri hesaba katıldığında etkin bir risk bazlı iç denetim sistemini tahmini olarak yıllık 500 bin Euro maliyet ile kurabilirdi. (10 adet denetçi istihdam edildiği varsayılır ise). Uğranılan zararın yanında ne kadar da küçük bir maliyet.

İşte günümüzde gerek kamu, gerekse de özel sektör üst yöneticilerinin bu tabloyu görmeleri ve iç denetimin ne kadar önemli olduğunu kavramaları gerekiyor. Aksi halde iç denetim sistemi kurmamanın kendilerine ve topluma maliyeti oldukça yüksek olabilir.

TRT Yönetimine geçmiş olsun diyor, bundan böyle iç denetime gereken önemi gösterirlerse benzer tablolar ile karşılaşmayacaklarını tekrar vurguluyoruz.